Uus Grummbann
(Heinz Bernard)
Wadd härrema im un nòòm Griech òòne Grummbannn g´mach? Vahungadd wäären d´ määschden. Edd giffd doch kaum enn Essen bei uus òòne Grummbann. Doo kennen ma g´reeschbellden, g´gwellden, ing´demmbden, Salzwassa-grumbann, Pirree orra Schdammbes, Hing gelsgrummbann, Grumbaschabdsen, Grumbann unn Gneddeln, Grummbann unn Kabbes durjenanna, Grumba-kichelcha, Schneebällja, Schaales un Dibbanlabbes, Grumbasalaad un Grumba-subb. Dadd sinn s´awwa noch nidd all. D´Grummbann sinn nòòm Brood ed Haubdnaarungsmiddel uff da ganz Weld. B´sonnaschd in den groß Hungaschneeden wòòa enn Leewen ohne Grummbann gaa nidd auss´deng:gen. D´Grummbann wòòaren domòòls nòòm Griech Gold wäjad. Wie weid simma g´faah memm Faahrad, memm Ziehwäänchin orra Kinnawäänchen fòòa enn Sagg Grummbann imms´tauschen. Alles hamma g´tauschd, Beddwesch, Gewwel, Zigaredden, Sandaalen orra Taschen aus Bandgummi vann da Gruuf unn da Deiwel wääs wadd noch alles.Urschbringlich schdammen die „Erdäbbel“ orra „Grundbiiren“ wie ma s´ ach noch nennd, aus Südamerika. Die schbanisch Soldaaden innam Kolumbus hann s´ als ejaschd Europääa g´sinn. S´hann awwa nidd g´wuschd fòòa wadd ma s´brauchen kann. S´hann s´meddbraad, weil s´so scheen Bliiden hann, weiß, rodblòò bis violedd, fòòa in d´Vòòagaaden s´schdellen. Ed hòdd iwwa 100 Jòòa g´dauadd, bis ma mòòl dahinna kumm is, daß ma die Gnollen essen kann. Um 1685 hann die ejaschd Arbeida vann da Völglinga Hidd, die wo aus Belgien kumm sinn, in ijaren Ruggsägg Grummbann meddbraad. Vann deja Zeid aan iss d´Grummba als Nahrungs- unn Fuddamiddel nimme wechs´deng:gen.S´ machen enn Häädenääjawed bis ma s´ uff d´ Disch schdellen kann. Haud wijaren s´ medd da Maschin g´sedsd un medd da Maschin ausg´mach. Wie wòòa dad awwa ganz friija? Weil d´Grummbann so werdvoll wòòaren, als daß ma s´in d´Borren schdichd als Sedsgrummban, hodd ma sich iwwaleed, wie ma s´vameeren kann. Ma hadd d´ Keimen inn d´Borren g´leed, nix wòòa.Ma hadd d´Aauen med d´Keimen ausg´schdoch unn inn d´Bòrren g´leed, nix wòòa. Ma hadd die griin Äbbelcha, d´Frichd van d´Grummbann g´sammeld, g´druggd unn im Friijòòa d´Sòòmen g´sääd, nix wòòa. Edd is neischd annaschdes iwwrich blief als wie d´Grummbann selwa in d´Borren s´leen. Wenn die gläänen nid ausg´reichd hann, dann hadd ma ääfach en digg durchg´schnied unn medd da Schniddfläch in d´Borren g´leed. Vann Hand sinn s‚g‚sedsd wòòad. Memm Seddsholz, so ung´fääja 25 cm lang:g, is da Abschdand abg´messd un dann ed Sedsloch g´mach wòòad. Dòòrinn sinn dann d´Grummbannn g´leed un zug´schdobbd wòòad. Awwa nidd s´ dief: „D´Grummbann mussen d´Gloggen lauden hearen“so had friija enn Schbrichword g´hääschd. Nòòn paa Wuchen sinn s‚ dann vann Hand medda Hagg g´haifeld wòòad.
Uus Leid hòrrend schunn bessa. Memm Bluch, deja woo nua ään Schaa hòdd un vann emm Pääjad òrra da Kuh g´zoo wòòad iss, issen Fuua g´zoo wòòad, in die wo d´ Fraauleid òrra d´ Kinna die Seds-grummbannn, ausg´suuchden, glään Grummbannn, im Abschdannd vann ung‚fääa 25 cm g´leed hann. Medd da näggschd Fuua sinn die dann zugedeggd wòòad, un so iss dad gang, bis dad Feld ferdich wòòa. Aarem Leid, orra dahemm im Gaaden sinn s´ vann Hand geleed wòòad. Medd da brääd Hagg issen Loch g´mach wòòad unn doorin sinn dann d´Grummbann geleed unn dann nommòòl zug´schdobbd wòòad. Drei vieja Wuchen schbääda, wenn sich edd Graud gewieß had, sinn s´ dann memm Haifelbluuch, orra je noo deem van Hand, g´haifeld wòòad. Wenn die Blanzen dann greeßa wòòaren, sinn s´ wie friija vann Hand g´haggd un dad Ungraud, haubdsächlich Schißmuus, rausgerobbd wòòad. In deen ledschden Grichsjòòaren issed dann imma schlimma wòòad medd deen „Kadoffelkääfann“, den scheenen geelen Kewwadden med den zehn schwarzen Schdräämen uff d´Flidschen. Medd ijaren Leearann sinn d´Schòòlglassen s´ fäng:gen gang.Wenn dann d´ Fruchd unn edd Grummed drinn wòòaren, wennd Grummbagraud geel un durr wòòa, dann issedd Midde Sebdemba medd d´ Grummbann loßgang. D´ Haubdääawedd hòrren dòòdabei d´ Fraauleid unn d‚ Kinna, die woo Feriejen hòrren, exdra Grummbaferien. Moijns in Allaherrgoddsfrie sinn so zeen, zwelff Leid medd ijaren Kerf voll Sägg zwischen sich unn d´ Grummbahagg um Buggel raus uwedd Feld. Jeeda hòdd zwoo òrra drei Reijen zugeweiß gried. Edd iß imma vann unnen nòò owwen ausg´dòòn wòòad, weil dad nidd so inn d´ Buggel gang iß. Ma had medd da zwoozingich Hagg, da Grumbahagg, hinna d´ Grumbaschdogg g´schlaa, medd ääna Hand d´ Schdrung:gen an d´ Hagg g´zoo unn dann alles s´sammen rausg´zoo. D´ Grummbannn had ma abg´-schiddeld unn edd Graud hinna sich geworf. D´ Grummbannn sellwa sinn uff d´ Schdrau geworff wòòad unn wenn s´ druggen wòòaren, määschdens vann d´ Kinnann, uffgeroff wòòad. Die hann s´ gleich in Kerrf sordierd, die gläänen unn aang´schlaan fòòad Viih, dadd wòòaren d´Schweinsgrumbann, die middelschden fòòa Sedsgrumm-bannn unn die diggen fòòa s´ vakääfen òrra sellwa s´ essen. Dann sinn s´ inn d´ Sägg g´filld wòòad, die woo g´zaichd wòòad sinn. An die Sägg medd deen gläänen iß Schißmuß unn an die middelschden Grummbagraud g´bunn wòòad. In den Sägg òòhne ebbes wòòaren die Eßgrummbannn. Middes iß dann edd Käddchin memm Middagsessen kumm, Grumabsubb unn Gwedschenkuuchen òrra Erwesensubb medd Aanduddeln orram Schdigg Seidenflääsch noch vamm vòòarijen Jòòa. Wenned Schdigg nidd alls´weid vann dahemm wòòa, dann iss ma ach schunn mòòl hemm gang fòa s´Middag s´essen.Drods da schwääja Ääawedd hòrren d´ Leid vill Schbaß, unn ed iss g´ridschd wòòad uff Deiwel kumm raus. Middes um 4 Uua rimm iss dann d´Kaffepaus g´mach wòòad med Gwedschenkuchen unn Kaffe orra Brood, Käässchmääja, Budda, Wurschd unn Sching:gen medd Viez orra frischem Gwellwassa. Dad iß daachelang so gang, unn imm ledschden Schdigg iß dann „da Ald“ òrra da „Hahn“ g´fong wòòad, dad wòòa da ledschd Grumbaschdogg. Dad kimmd vann dem germanischen Word „Jahn“, wadd so vill hääschd wie „die leddschd Rei“. Deja orra dadd wo d´Haahn g´fong:g had, deja hadd g´grääd unn jeeda hadd g´wuschd“ „Dadd Schdigg lòò härrema goddseidang:g.“
Jeenòòdem wea Friischichd hòdd, dea iß dann òòwens memm Waan raus ind Grumbaschdigg. Jedds wòòaren aanschdad d´ Läädann Dillen an d´ Seiden hochg´schdelld unn vòòa unn hinnen wòòa enn Schiddsel, daß da Waan ausg´sinn had wien Kaschden. Edd hòdd sich dad Jòòa lòò goddseidang:g rendiejad, edd hòdd zua rechden Zeid gereend unn d´ Grummbannn wòòaren digg unn sauwa. D´ Kiih hòòren gewalldich s´ ziehn fòòa deen schwäären Waan hemms´grien. Dòò had ann dem äänen Kellaloch enn Rudsch g´schdannn, iwwa die zueaschd die diggen inn d´ Kella g´schudd wòòad sinn. Dann iß die Rudsch ann dad anna Kellaloch g´schdelld wòòad, wo die glään Grummbannn hing´head hann. Medd dem allaledschden Grumbaschdogg iß da Hahn g´fong:g wòòad unn uff dem ledschden Waan sinn all Helfa hemmg´faa, hann g´grääd wien Haan, g´sung unn g´lachd unn dahemm iß enn glään bißchin g´feijadd wòòad. Die Fraauleid woo g´holf hòrren, hann fòòa jeeden Daach enn Sagg Grummbannn gried. Grummbannn wòòaren fòòa die arem Leid so vill wääjad wie baa Geld.
Fòòa uus Kinna hodd jedsd d´schenschd Ääjawed aangefong:g. Middes, wenned scheen druggen wòòa, simmia raus uwed Feld, hann ed Grummbagraud s´sammeng´draa uff enn Haufen un hanned aangeschdoch. Ma sinn iwwad ganz Schdigg gerannd unn horren imma Gligg, enn paa Grummbann hamma imma funn. Die sinn ind Feija kumma fòòa s´brooden. Wenned Feija abg´brannd wòòa hamma med schbids Schdeggen die schwarz vabrannden Grummbann uffgeschbiesd, hann die schwarz vakoolden Haud abg´mach unn die geel heißen Grummbann geß. Weja soon Grummba noch nidd geß hadd, deja wääs nidd, wie gudd s´schmaggen. Enn paa Daa schbääda iß dann dadd Schdigg rimmg´faa wòòad.
Da Hanne iß imm Winda, jeedesmòòl wenna Middachschichd hòdd, Dinnschdes- unn Freidesmoins friih inn d´ Schdad unn had Grumm-bannn, Kòòa unn Hawwa vakääfd. Die rood Grummbannn wòòaren faschd dobbeld so deija wie die weißen, s´ hòrren awwa ach bessa g´schmaggd. Wenn dann edd Schdanndgeld vann 5 Silwagroschen unn edd Vazejageld abwòòren, dann hòrra määschdens so 20 Daala vadiend. Dòòdavaan harra dann edd Noodwenndischd, määschdens woòòarend Glääda, innkaafd.
Fòòa d´Kinna harred ach schunn mòòl enn halwen Wegg ginn.
Heinz Bernard
